آشنایی با ساز بربط

جزعیات ساز بربط چیست؟

بربط که در زبان عربی عود نامیده می شود از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مقیّد است که در ساخت آن، چوب، زه یا نایلون واستخوان به کار رفته اند. بربط که یکی از مهم ترین و معمول ترین سازهای موسیقی ایران قدیم بوده، سازی است گلابی شکل از جنس چوب)توتو گاه فوفل و آبنوس (با کاسه ی طنینی بزرگ و دسته ی کوتاه به طول تقریبی 85 سانتی متر. این ساز را هنگام نواختن به صورت افقی روی ران پامی گذارند، به صورتی که دسته در طرف چپ و کاسه ی طنینی طرف راست نوازنده قرار می گیرد.

همچنین بخوانید: موسیقی در عصر ساسانیان

نت نویسیِ بربط معمولاً با کلید سُل خط دوم حامل است و چون از نت نوشته شده، یک اکتاو بم تر صدا می دهد. بهتر است حدود یک اکتاو از میدان صدا در بم با کلید فا خط چهارم نت نویسی شود.

پیشینه ساز عود

خاستگاه بربط با استناد به اکتشافات باستان شناسی به بیش از چهار هزار سال قبل، تمدن سومر و شهر اور برمی گردد.که در کشور عراق کنونی قرار داشت در نگاره های مصری به جای مانده از دو هزار سال قبل که نوازندگان را به تصویر کشیده اند ساز عود دیده می شود. بعد از آن بربط به دیگر نقاط خاورمیانه من جمله ایران و عربستان دوره قبل از اسلام هم راه پیدا می کند.

از بربط نوازان به نام ایرانی می توان باربد، بامشاد، نکیسا و رامتین را نام برد. بعد از اسلام و در پی خلافت اسلامی ساز عود تکامل می یابد و گسترهٔ این ساز در سرتاسر جهان اسلام از چین تا اندلس گسترش میابد.

در زمان حکومت عبدالرحمان دوم بر اندلس و دعوت او از یک نوازنده به نام کمال الدین زریاب این ساز به اسپانیا وارد می شود. زریاب بربط را در این سرزمین گسترش و تکامل می دهد و از آمیختن این ساز با تار برای نخستین ساز گیتار را می سازد. که هم اینک سالیانه در اسپانیا بزرگداشتی به نام زریاب برگزار می شود. پاکو دلوسیا از معروف ترین نوازندگان گیتار در دنیا برای گرامیداشت یاد او قطعه ای به نام زریاب ساخته است.

قسمت‌های مختلف عود عبارتند از:

همچنین بخوانید: تاریخ موسیقی ایران و جهان

کاسه طنینی و صفحه رو:

این قسمت به شکل گلابی می باشد و از طول به 2 قسمت مساوی تقسیم شده و از ترکه های چوبی متعدد به هم پیوسته ساخته شده است. صفحه روی بربط از جنس چوب است که معمولا به منظور صدادهی بهتر از چوب درخت کاج استفاده می‌شود. دو دایره کوچک و یک دایره بزرگتر مشبک از جنس استخوان برای خروج صدا از کاسه روی صفحه قرار داده شده است و خرک در پایین صفحه قرار می‌گیرد.

پل:

در 5 نقطه از صفحه به طرف داخل کاسه، پل‌هایی افقی متصل به صفحه وجود دارند که به کمک آن می توان از تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری کرد.

خرک و سیم‌گیر:

خرک بربط قطعه‌ای چوبی است به طول حدودا 10 سانتی متر که در قسمت پایین کاسه قرار دارد و روی آن شیارهای کم عمق و ترها ایجاد شده‌اند. در ساخت برخی بربط ها، وترها به سیم‌گیری که در انتهای بدنه کاسه است وصل می‌شوند

و در برخی دیگر، خرک وظیفه سیم‌گیر را نیز به عهده دارد، به این صورت که وتر روی سوراخ‌هایی که روی وتر قرار دارند گره می‌خورند و به طرف گوشی‌ها می‌روند. معمولا خرک را مستقیما روی صفحه نمی‌چسبانند و بین خرک و صفحه، تکه‌ای چوب یا صدف قرار می‌دهند.

دسته:

بربط دارای دسته کوتاه چوبی، تقریبا به اندازه یک سوم طول کاسه و قطر حدود 10 سانتی‌متر است.

سر پنچه:

سرپنجه یا جعبه گوشی‌ها محفظه‌ای است تو خالی که در ابتدای طول دسته قرار می گیرد و کمی متمایل به سمت عقب ساخته می‌شود. سر پنجه ساز عود محل قرار گرفتن گوشی‌هاست و در هر طرف 5 گوشی قرار دارد.

شیطانک:

قطعه چوب باریک و کم ارتفاعی است به عرض دسته و ار تفاع حدود یک میلی‌متر بین دسته و سر پنجه قرار می‌گیرد و وترها از درون شیار های کم عمق آن عبور می کنند.

تعداد و جنس وترها:

بربط دارای 10 وتر است که 2 به 2 با هم به صورت همصدا کوک می‌شوند. جنس وترها از زه (روده تابیده گوسفند) یا ابریشم تابیده با روکش فلزی و یا سیم‌های نایلونی با ضخامت‌های مختلف است.

وسعت:

وسعت معمول صدای بربط حدود 2 اکتاو است که به علت کوتاهی دسته ساز، حدود یک اکتاو و نیم از منطقه صوتی وسط، صدادهی بهتری دارد.

مضراب:

جنس مضراب بربط از پر پرندگان بزرگ یا پلاستیک نرم است که با انگشتان دست راست گرفته می‌شود.

به استناد منابع تاریخی، بربط یک ساز ایرانی الاصل است و انواع آن نیز با تغییراتی در اروپا، ترکیه وکشورهای عربی معمول اند. در این ساز معمولاً کشش زمان نت ها با استفاده از واخوان، به اجزای کوچک تر تقسیم می شود و با زخمه های پی درپی بر نت و وتر واخوان، ایجاد می شود. اجرای نت های کشش دار با مضراب ریز هم امکان پذیر است.

همچنین بخوانید:آموزش تئوری موسیقی

بربط، سازی ست که برای ایجاد صدای بم در گروه نوازی استفاده می شود و قدرت تک نوازی نیز دارد. تمام علایمی که در تئوری موسیقی برای ایجاد حالت ها و حرکات وجود دارند )تکیه، حروف زینت، گلیساندوی طولی، دوبل نت و …( بر روی این ساز نیز قابل اجرا هستند. برای آموزش  این ساز اصیل ایرانی می تونید ساز نور را که بهترین آموزش گاه موسیقی در کرج هست انتخاب کنید کافیست بروی ثبت نام کیلیک کنید.