سه تار یکی از سازهای مشهور، پرکاربرد و اصیل در موسیقی ایرانی است که قدمت آن به قرن دهم میلادی برمی گردد. این ساز زهی سنتی ایرانی از سه رشته زهی موازی تشکیل شده است که به یک میله چوبی متصل هستند.ساخت سه تار نیازمند دانش و مهارت خاصی است که در این مقاله به طور کامل به آن می پردازیم. همچنین، نکات مهم در ساخت سه تار و مراحل انجام آن را به صورت کامل مورد بررسی قرار خواهیم داد.
نکات مهم در ساخت سه تار
برای ساخت سه تار، باید به نکات مهمی توجه داشته باشید. این نکات شامل موارد زیر هستند:
انتخاب چوب مناسب
چوب درخت توت یکی از بهترین گزینه ها برای ساخت بدنه سه تار است. این چوب، ویژگی های مناسبی برای ساخت این ساز دارد. از جمله ویژگی های آن می توانیم به استحکام و ظرافت بالا اشاره کنیم. چوب توت سبک و در عین حال مقاوم است که به نوازنده امکان می هد ساز را به راحتی در دست بگیرد و با آن کار کند.
علاوه بر این، چوب توت دارای بافتی یکنواخت و زیبا بوده که به ظاهر ساز سه تار جلوه خاصی می بخشد. عوامل دیگری مانند صدای گرم و طبیعی چوب توت نیز در انتخاب آن برای ساخت سه تار موثر هستند.
گاهی اوقات از چوب های دیگری مانند افرا، بلوط یا گردو نیز برای ساخت بدنه این ساز استفاده می شود؛ اما چوب توت به طور گسترده تری مرسوم است.
توجه به ضخامت سیم ها
استفاده از سیم های با ضخامت مناسب برای هر تار بسیار حائز اهمیت است. در این مورد، معمولا از سیم های کروم-استیل با قطر 0.35 تا 0.40 میلی متر استفاده می شود. این ضخامت سیم به نوازنده امکان می دهد تا با سیم های نرم و منعطف کار کند و سیم ها قابلیت تنظیم و تغییر طول را داشته باشند. ضخامت سیم ها تاثیر مستقیمی بر کیفیت صدا و میزان تکرار پذیری نت ها دارد.
سیم های نازک تر، صدای ظریف تر و شفاف تری تولید می کنند؛ اما دوام کمتری دارند. در مورد سیم های ضخیم، این قضیه برعکس است. بنابراین باید متناسب با سلیقه و نیاز نوازنده، ضخامت سیم ها انتخاب شوند.
تنظیم تار
تنظیم دقیق تارها از نظر طول و ارتفاع برای رسیدن به صدای مطلوب، از دیگر نکات مهم و قابل توجه است. طول تارها باید به‌گونه ای تنظیم شود که فشار کشش مناسبی بر روی آن ها به وجود آید.
اگر تارها بسیار کشیده شوند، صدای ساز سخت و زبر خواهد بود. اگر بسیار شل باشند، صدا نیز نرم و گنگ خواهد بود. ارتفاع تارها از صفحه کوک نیز باید به‌گونه ای تنظیم گردد که نوازنده بتواند به راحتی با آن ها کار کند. ارتفاع بیش از حد باعث ایجاد مشکلاتی در حین اجرای نوازندگی و همچنین کاهش کیفیت صدا می شود. تنظیم دقیق طول و ارتفاع تارها نیازمند تجربه و مهارت استاد سازنده این سازها است.
سایر نکات مهم در ساخت سه تار
- انتخاب مناسب میله چوبی از نظر جنس و اندازه: میله چوبی باید از چوب سخت و با ضخامت مناسب ساخته شود تا بتواند وزن تارها را تحمل کند.
- طراحی و ساخت کوک مناسب: کوک باید به‌گونه ای طراحی شوند که امکان تنظیم دقیق ارتفاع و طول تارها را فراهم نماید.
- استفاده از پودهای مرغوب: پودها (حلقه های اتصال تارها به میله چوبی) باید از جنس های مرغوب و با طراحی مناسب باشند تا امکان کشش یکنواخت تارها را فراهم کنند.
- توجه به تراش و پرداخت دقیق بدنه: ظاهر و فرم بدنه سه تار باید با دقت تراش و پرداخت شود تا زیبایی ظاهری آن نیز جلوه ای خاص داشته باشد.
مراحل ساخت سه تار
شاید برای بسیاری از علاقه مندان این سوال به وجود آید که چگونه سه تار بسازیم؟ ساخت سه تار یک فرآیند دقیق و چند مرحله ای است که با انتخاب مواد اولیه شروع می شود. ابتدا باید برای فراهم کردن بدنه سه تار، از چوب مرغوب و با کیفیتی مانند چوب توت یا گردو استفاده کنید. همچنین سیم های کروم-استیل برای تارها، چسب، پیک و سیم فلزی از دیگر مواد مورد نیاز هستند.
پس از تهیه مواد اولیه، مرحله تراشکاری و سنباده زنی بدنه آغاز می شود. در این مرحله، با استفاده از ابزارهای تراشکاری، بدنه سه تار به شکل دلخواه تراشیده و سپس با سمباده زنی صیقل داده می شود تا آماده نصب قطعات دیگر گردد.
بعد از آماده سازی بدنه، نوبت به نصب سوراخ می رسد. سوراخ های روی بدنه نقش مهمی در تولید صدای سه تار دارند و باید با دقت روی بدنه نصب شوند. سپس میله نگهدارنده تارها روی بدنه محکم می شود تا تارها روی آن نصب گردند.
مرحله بعدی، نصب تارها است. هر یک از تارها باید یکی یکی روی میله نگهدارنده نصب و تنظیم شوند تا صدای مطلوب به دست آید. برای این منظور از سیم های فلزی استفاده می شود تا ارتفاع و طول تارها تنظیم گردد
آموزش نت سه تار
برای آموزش نت سه تار که شامل دو اکتاو است که از نت D (رهاوی) شروع می شود و تا نت D (رهاوی) بالاتر ادامه دارد. این نت ها به ترتیب عبارتند از: D, E, F#, G, A, B, C#, D. همچنین در بین این نت ها، نت های کروماتیک F, G#, A#, C نیز وجود دارند که در نواختن قطعات موسیقی ایرانی کاربرد خواهند داشت.
ضخامت سیم های سه تار
برای تعیینضخامت سیم سه تار، اول باید به این نکته توجه کنید که سه تار، چهار تار دارد.
- سیم اول: ضخامت 0.18 تا 0.20 میلی متر
- سیم دوم (زرد رنگ): ضخامت 0.20 تا 0.22 میلی‌متر
- سیم سوم: ضخامت 0.18 تا 0.20 میلی‌متر (مشترک با سیم اول)
- سیم چهارم (بم‌ترین سیم): ضخامت 0.35 میلی‌متر
این اطلاعات به شکل بسیار دقیق و کاربردی برای خرید سیم های مناسب جهت ساخت و نگهداری یک سه تار می باشد. هنرمندان و سازندگان سه تار با داشتن این جزئیات می توانند سیم های مورد نیاز را به راحتی تهیه کنند.
سخن پایانی
ساخت سه تار باید به گونه ای باشد که تمام اجزا و متریال مورد استفاده، به طور دقیق و اصولی تهیه شده و در کنار هم قرار گیرند.
از انتخاب چوب مناسب گرفته تا تنظیم دقیق تارها، هر مرحله اهمیت خاص خود را دارد. همچنین آموزش نت های سه تار و توجه به ضخامت مناسب سیم ها نیز از نکات مهم در ساخت این ساز محسوب می شوند.
اگر شما هم به دنبال آموزش سه تار در کرج هستید، می توانید با ما در مجموعه ساز نو همراه باشید.
سازنو
