رباب، از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مقیّد است.
در ساخت آن از چوب، پوست، استخوان، زه (روده ی تابیده ی چهارپایان) و فلز استفاده می شود.
طول کلّی ساز رباب حدود 95 سانتی متر است.
اگرچه در گذشته های دور، نامی از آن برده نشده است. ولی از حدود دویست سال پیش، رباب، یکی ازسازهای اصلی موسیقی ملّی ایران بوده است.
اجزای ساز
رباب از سه قسمت اصلی تشکیل شده است:
کاسه: کاسه‌ی رباب از جنس چوب یا فلز ساخته می‌شود. کاسه‌ی رباب در اندازه‌های مختلفی ساخته می‌شود. کاسه‌ی رباب در ساز رباب ایرانی معمولاً از جنس چوب گردو یا توت است و در ساز رباب افغانی معمولاً از جنس چوب گردو یا افرا است.
دسته: دسته‌ی رباب از جنس چوب ساخته می‌شود. دسته‌ی رباب دارای پرده‌هایی است که به نوازنده کمک می‌کند تا نت‌های مختلف را بنوازند. تعداد پرده‌های رباب می‌تواند متفاوت باشد. در ساز رباب ایرانی معمولاً ۱۰ پرده وجود دارد.
خرک: خرک از جنس چوب یا فلز ساخته می‌شود. خرک وظیفه‌ی نگه‌داشتن سیم‌های ساز را بر عهده دارد. خرک رباب معمولاً از جنس چوب ساخته می‌شود و در وسط دسته‌ی ساز قرار می‌گیرد.
سیم‌ها
رباب معمولاً دارای سه سیم است. سیم‌های رباب از جنس روده‌ی حیوانات یا نایلون ساخته می‌شوند. در ساز رباب ایرانی معمولاً سیم‌ها از جنس روده‌ی حیوانات هستند.
انواع رباب
رباب در انواع مختلفی ساخته می‌شود. برخی از انواع رباب عبارتند از:
رباب ایرانی: رباب ایرانی یکی از رایج‌ترین انواع رباب است. رباب ایرانی دارای کاسه‌ای از جنس چوب گردو یا توت است. رباب ایرانی در موسیقی سنتی ایران کاربرد دارد.
رباب افغانی: رباب افغانی شبیه به رباب ایرانی است، اما کاسه‌ی آن کمی بزرگتر است. رباب افغانی در موسیقی سنتی افغانستان کاربرد دارد.
رباب پاکستانی: رباب پاکستانی دارای کاسه‌ای از جنس چوب توت یا گردو است. رباب پاکستانی در موسیقی سنتی پاکستان کاربرد دارد.
رباب هندی: رباب هندی دارای کاسه‌ای از جنس فلز است. رباب هندی در موسیقی سنتی هند کاربرد دارد.
کاربرد
رباب در موسیقی سنتی ایران، افغانستان، پاکستان، هندوستان، عراق، سوریه، لبنان، ترکیه و آسیای مرکزی کاربرد دارد. این ساز در موسیقی مقامی این کشورها کاربرد دارد.
مثال‌هایی از کاربرد رباب در موسیقی
در موسیقی سنتی ایران، رباب در مقام‌های مختلف کاربرد دارد. برای مثال، در مقام شور، رباب معمولاً ملودی اصلی را اجرا می‌کند. در مقام سه‌گاه، رباب معمولاً در بخش‌های اوج و فرود قطعه کاربرد دارد.
در موسیقی سنتی افغانستان، رباب در موسیقی فولکلوریک این کشور کاربرد دارد. رباب در افغانستان معمولاً با سازهای دیگری مانند دف و نی همراهی می‌شود.
در موسیقی سنتی پاکستان، رباب در موسیقی کلاسیک این کشور کاربرد دارد. رباب در پاکستان معمولاً با سازهای دیگری مانند سیتار و سارنگی همراهی می‌شود.
در موسیقی سنتی هند، رباب در موسیقی مقامی این کشور کاربرد دارد. رباب در هند معمولاً با سازهای دیگری مانند سیتار و تانپورا همراهی می‌شود.
آموزش رباب
نوازنده ی تار ایرانی در حالت نشسته تار را به صورت افقی روی ران پا قرار می دهد.
به طوری که دسته ی تار طرف چپ و کاسه ی طنینی طرف راست نوازنده قرار می گیرد.
نوازنده سرانگشت های دست چپ را روی دستان هایی که در طول دسته ی تار بسته شده اند حرکت می دهد و با مضرابی که در دست راست دارد به سیم ها زخمه می زند.
همچنین بخوانید: مجله شنیداری (دف نوازی)
عکس ساز رباب
همچنین بخوانید:آشنایی با ساز بربط
کوک سیم ها و محل دستان ها رادر اجرای دستگاه ها و آوازهای موسیقی ملی می توان تغییر داد. ولی معمولاً فواصل چهارم یا پنجمِ پایین رونده بین سیم های اصلی حفظ می شوند.
گفته اند سیم پنجم تار را غلام حسین درویش (استاد تار دوره ی قاجار) اضافه کرده است که به آن سیم واخوان می گویند.
استاد علی نقی وزیری به منظور وسعت بیشتر، دسته ی تار را تا روی نقاره ادامه دادند و به این ترتیب شش دستان (فاصله ی یک چهارم درست) بر وسعت آن افزودند.
ایشان در نمودار کتاب هایشان تا قبل از نقاره با استفاده از فواصل ربع پرده 29 دستان ارائه داده اند.
صدادهی تار را با تغییراتی که در اندازه و تراش کاسه و نقاره و دسته و پوست ایجاد می کنند می توان تغییر داد و تارهایی با وسعت و رنگ صدای دیگر ساخت که تار آلتو و تارباس معمول ترین آن هاست.
نمونه هایی از این تارها ساخته شده اند که تجربی و سلیقه ای بوده اند و عمومیت نیافته اند.
نت نویسیِ تار با کلید سُل خط دوم حامل است.شما علاقه مندان به آموزش ساز رباب می توانید جهت ثبت نام و مشاوره رایگان در بهترین آموزشگاه موسیقی در کرج همین حالا اقدام کنید.
